သေဢမ်ႇဝႃႈၼႃႈၵၢၼ်ႁဝ်းၵူႈၸိူဝ်ႉၵူႈပိူင်တေယူပ်ႈယွမ်းၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၼႆလႄႈပၢႆးယူႇလီ
ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ(ပဵၼ်လၢပ်ႈလီလူင်ဢၼ်ၼိုင်ႈ)ၼႆၵေႃႈဢမ်ႇၽိတ်းလူးၼေႃႈ။
တၢင်းယၢမ်ႈၵူၼ်းႁဝ်းၼႆႉၵေႃႈမၢင်ဢၼ်မၢင်လွင်ႈၼႆႉမၼ်းၶႂ်ႈမႄးၶိုၼ်းယၢပ်ႇဝႆႉၼင်ႇၵဝ်ႇလႂ်
တၢင်းယၢမ်ႈႁဝ်းမၢင်ဢၼ်မၢင်လွင်ႈၸိူဝ်းၼႆႉၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈတၢင်းပဵၼ်မႃးၸူးတူဝ်ႁဝ်းၶႃးယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ
ၼႆလႄႈ မိူဝ်ႈၼႆႉၶႃႈတေဢဝ်လွင်ႈတၢင်းယၢမ်ႈႁဝ်းဢၼ်ၸၢင်ႈယႃႉဢွၵ်းဢေႃလႄႈတပ်းႁဝ်းလူႉၼၼ်ႉ
မႃးၽၢၵ်ႇတွၼ်ႈလၢတ်ႈၼႄပၼ်ၸိူဝ်းၵေႃႉႁဝ်းၶဝ်ၶႃႈဢေႃႈ......။
1။ ဢမ်ႇၵိၼ်ၶဝ်ႈၵၢင်ၼႂ်
ၵူၼ်းၵေႃႉဢၼ်မီးတၢင်းယၢမ်ႈ ဢမ်ႇၵိၼ်ၶဝ်ႈၵၢင်ၼႂ်ၼၼ်ႉၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈႁႅင်းလိူတ်ႈဝၢၼ်
တႅမ်ႇၼႃႇသေ၊ ဢမ်ႇဢွၼ်ၸွႆႈၽိူမ်ႉထႅမ်ပၼ်လႆႈႁႅင်းဢွၵ်းဢေႃႁဝ်းႁႂ်ႈၵုမ်ႇထူၼ်ႈလႄႈႁဵတ်းႁႂ်ႈၼမ်ႉ
ႁႅင်းဢွၵ်းဢေႃႁဝ်းတူၵ်းယူႇယဝ်ႉ ၼႆၶႃႈဢေႃႈ....။
2။ ၵိၼ်ၼမ်လိူဝ်ပူၼ်ႉ
မၢင်ပွၵ်ႈမၢင်လႂ်ၽၵ်းထုၵ်ႇသူပ်းလႄႈၵိၼ်ၶဝ်ႈပေႃႈဢမ်ႇႁူႉမိူဝ်ႈဢိမ်ႇလႆႈ လွင်ႈၼႆႉၵေႃႈႁဵတ်း
ႁႂ်ႈလိူတ်ႈပႆဢွၵ်းဢေႃႁဝ်းၼိုၵ်းၵႂႃႇသေ ၸၢင်ႈဢွၼ်ႁႅင်းတၢင်းဝူၼ်ႉ(ပၢႆးၸႂ်)ႁဝ်းၸုတ်ႈယွမ်းၵႂႃႇၼႆၶႃႈ
ဢေႃႈ.....။
3။ လုတ်ႇလႅၼ်ႈယႃႈ
ၵူၼ်းမိူင်းႁဝ်းတႄႉၵေႃႈၵမ်ႈၼမ်ၼႆႉဢမ်ႇၵိၼ်ပူႉဢမ်ႇၵိၼ်ပူႉသမ်ႉလုတ်ႇလႅၼ်ႈယႃႈ မိူဝ်ႈ
တႄႇမၼ်းတႄႉလႅၼ်းယႃႈၽိူၵ်ႇဢွၼ်ႇသေ ၸၼ်သႅၵ်ႉ(ၸတႅင်ႇ)ဢွၼ်ႇမၼ်းၵူၺ်း၊ သႂ်ႇသႂ်ႇမႃးလႅၼ်ႈ
ယႃႈတွင် ဝၢႆးမႃးသမ်ႉပေႃးလႆႈသိုဝ်ႉဢဝ်ၸေႈလိၵ်ႈၽိုၼ်ၶၢဝ်ႇၵဝ်ႇမႃးသမ်ႉလႅၼ်းဢဝ်ႁင်းၵူၺ်း။
ပေႃးထိုင်မႃးၸၼ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉတႄႉ တေလႆႈဝႃႈပဵၼ်ၸဝ်ႈယိၼ်ႉလူင်မၼ်းယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၼႆလွင်ႈ
လုတ်ႇလႅၼ်ႈယႃႈၼႆႉၵေႃႈမၼ်းၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈဢွၵ်းဢေႃႁဝ်းႁူႇၵႂႃႇႁဵဝ်ႇၵႂႃႇသေၸၢင်ႈၸပ်းပဵၼ်မႃးတၢင်း
ပဵၼ်လူင်ဢၼ်ၸၢင်ႈလူင်လူင်လိုမ်းလိုမ်း(Alzheimer)ၼႆၶႃႈယဝ်ႉ။
4။ ၵိၼ်ဢၼ်ဝၢၼ်ၼမ်ပူၼ်ႉ
ၵမ်ႈၽွင်ႈၼႆႉမၵ်ႉဢၼ်ဝၢၼ်ၼႃႇၼႃႇ လွင်ႈၵိၼ်ဢၼ်ဝၢၼ်ၼမ်ၼႆႉၵေႃႈ မၼ်းၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈ
ထၢၼ်ႈၶႆ(Proteins)ၽရူဝ်ႇတိၼ်း(သ်)ႁဝ်းၸိူမ်ႈလႄႈႁႅင်းထၢတ်ႈဢႃးႁၢၼ်ယူပ်ႈယွမ်းသေႁဵတ်းႁႂ်ႈၼမ်ႉ
ႁႅင်းဢွၵ်းဢေႃဢမ်ႇၶိုၼ်ႈယႂ်ႇလႆႈၼႆယဝ်ႉ။ ယဝ်ႉၵေႃႈပေႃးဝႃႈမီးတၢင်းပဵၼ်လိူတ်ႈၶိုၼ်ႈ/လိူဝ်(တူၺ်း
တူဝ်း)ၼႆလွင်ႈၵိၼ်ဢၼ်ဝၢၼ်ၼႆႉမၼ်းၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈႁႅင်းလိူတ်ႈၶိုၼ်ႈၼမ်မႃးၼႆယဝ်ႉ။
5။ သုတ်ႇဢၢႆလူမ်းမဵၼ်(ႁင်ႈ)
ၼႂ်းဢင်ႇၵႃႇၶိူင်ႈတူဝ်ႁဝ်းၼၼ်ႉ ဢွၵ်းဢေႃၼႆႉလႆႈလဵင်ႉထၢတ်ႈ(oxygen) ဢွၵ်ႇသီႇၵျိၼ်ႇ
ၼမ်လိူဝ်ပိူၼ်ႈၼႆၶႃႈဢေႃႈ....။ ပေႃးဝႃႈႁဝ်းသမ်ႉၵႆႉၵႆႉလႆႈသုတ်ႇဢၢႆလူမ်ႈဢၼ်မဵၼ်ဢၼ်ႁင်ႈၼႆမၼ်း
ၸၢင်ႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈထၢတ်ႈ(oxygen) ဢွၵ်ႇသီႇၵျိၼ်ႇလႄႈႁႅင်းဢွၵ်းဢေႃႁဝ်းယူပ်ႈယွမ်းၼႆယဝ်ႉ။
6။ တႃၼွၼ်းဢမ်ႇဢိမ်ႇ
ၽွင်းမိူဝ်ႈႁဝ်းၼွၼ်းၼႆႉမၼ်းႁဵတ်းႁႂ်ႈဢွၵ်းဢေႃႁဝ်းလိုဝ်ႈၵၢၼ်ၼႆယဝ်ႉ၊ မၢင်ပွၵ်ႈမၢင်လႂ်ၵွပ်ႈ
ၼႃႈၵၢၼ်သေၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈဢိုပ်းတၢင်းၼွၼ်းတႃႇၼွၼ်းလုလႄႈ သင်ဝႃႈတႃၼွၼ်းၵမ်းၵမ်းလုၼႆႁိုင်
ႁိုင်မႃးၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈ(cell) သႄႈ သဵၼ်ႈလိူတ်ႈဢွၵ်းဢေႃဢွၼ်ႇႁဝ်းၵမ်ႈၽွင်ႈလူႉၶၢတ်ႇၵႂႃႇၼႆၶႃႈဢေႃႈ။
7။ ပူၵ်ႉႁူဝ်/သုမ်ႇႁူဝ်သေၼွၼ်း
ပေႃးထိုင်ၶၢဝ်းၵတ်းမႃးၼႆ တီႈမိူင်းတႆးႁဝ်းၼႆႉမၼ်းၵႆႉၵႆႉၵတ်းႁႅင်းဝႆႉလႄႈ ၽွင်ႈမိူဝ်ႈႁဝ်း
ၼွၼ်းၼၼ်ႉသမ်ႉယွၼ်ႉပိူဝ်ႈၵတ်းသေႁဝ်းၵႆႉၵႆႉၼွၼ်းသုမ်ႇႁူဝ်လႂ်ၸိူဝ်းၼႆႉမၼ်းၸၢင်ႈမေႃႁဵတ်းႁႂ်ႈ
(Carbodioxide) ၵႃႇပုၼ်ႇတၢႆႇဢွၵ်ႉသၢႆႉ ႁဝ်းသုင်သေသမ်ႉႁဵတ်းႁႂ်ႈ (Oxygen) ဢွၵ်ႉသီႇၵျိၼ်ႇ
ႁဝ်းယွမ်းလႄႈၸၢင်ႈတိူဝ်ႉၶိူၵ်ႈဢွၵ်းဢေႃႁဝ်းၼႆၶႃႈဢေႃႈ..။
8။ ဢမ်ႇမီးၵၢၼ်ဝူၼ်ႉလွင်ႈမူၼ်ႈသိူဝ်း
လွင်ႈတၢင်းဝူၼ်ႉႁဝ်းၼႆႉၵေႃႈ မၼ်းပဵၼ်ၵၢၼ်ၽိုၵ်းလႅၼ်ႇပၼ်ဢွၵ်းဢေႃႁဝ်းလွင်ႈၼိုင်ႈယူႇ၊
ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈလီလႆႈမီးတၢင်းဝူၼ်ႉဢၼ်မူၼ်ႈမူၼ်ႈသိူဝ်းသိူဝ်းယူႇ။ ပေႃးႁဝ်းၵုမ်ႇဝူၼ်ႉလွင်ႈတုၵ်ႉလွင်ႈ
ယၢၵ်ႈၵူၺ်းၼႆၸိုင် ၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈဢွၵ်းဢေႃႁဝ်းႁူႇႁမ်းၵႂႃႇၼႆယဝ်ႉ။
9။ ဢမ်ႇပေႃးၵႆႉလၢတ်ႈၵႂၢမ်း
ၵၢၼ်ႈလွင်ႈဢုပ်ႇဢူဝ်းၵၼ်လူၺ်ႈၵၢၼ်တၢင်းဝူၼ်ႉၸၼ်ႉသုင်ၼႆႉမၼ်းႁဵတ်းႁႂ်ႈမီးၽွၼ်းလီ
တႃႇဢွၵ်းဢေႃႁဝ်းမၼ်းႁဵတ်းပၼ်တႃႇႁႂ်ႈဢွၵ်းဢေႃႁဝ်းလႅတ်းၼၼ်ႉၶႃႈယဝ်ႉ။ သင်ၸိူဝ်ႉဝႃႈဢမ်ႇသူႈ
လၢတ်ႈၵႂၢမ်းၼႆၵေႃႈဢမ်ႇလီၶႃႈၼေႃႈ? လွင်ႈၼႆႉၵေႃႈမၼ်းယၢပ်ႇဝႆႉၼင်ႇၵဝ်ႇ ဢမ်ႇသူႈလၢတ်ႈၵႂၢမ်းၵေႃႈ
ဢမ်ႇလီလၢတ်ႈၼႃႇၼႆၼႃႇဢႃးလႃးၵေႃႈဢမ်ႇလီ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈႁဝ်းလူဝ်ႇလၢတ်ႈဢဝ်တီႈယမ်ၵမ်ဢဝ်
တီႈၸႂ်ႈမၼ်းသေလၢတ်ႈမၼ်းၸင်ႇသၢင်ႇထုၵ်ႇၶႃႈယဝ်ႉ။ သင်ဝႃႈဢမ်ႇပေႃႈၵႆႉလၢတ်ႈၵႂၢမ်းၼႆမၼ်းၸၢင်ႈ
ႁဵတ်းႁႂ်ႈဢွၵ်းဢေႃႁဝ်းၼႆႉၼိုၵ်းၵႂႃႇၼႆၶႃႈဢေႃႈ..။
ၼပ်ႉယမ်ယႂ်ႇၼမ်တၢင်းသဵင်ႈသေ
ၸဝ်ႈဢႃႇတိတ်ႉၸ(ၼမ်ႉတိုင်းၶဵဝ်)
